[1] محوطه باستانی هفت تپه در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش قرار دارد و همانگونه که از نام آن پیداست از تپههای بسیاری تشکیل شده است. نخستین کار حفاری به سرپرستی دکتر «عزت الله نگهبان» در سال ۱۳۴۴ خورشیدی آغاز شد. بررسیهای سطحی که پیش از این «مک آدامز» در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، در این ناحیه انجام داده بود، گویای این مساله بودند که این محوطه گسترده باستانی، تنها در دوره محدودی مسکونی بوده است.
آرامگاهها:
در آغاز، تمرکز کار بر روی آزادسازی دو آرامگاهی بود که در شمالیترین بخش حفاری بودند. آرامگاه بزرگتر توسط دکتر نگهبان «آرامگاه تپتی آهار و ملکه او» نامیده شده است، چرا که نام پادشاه یادشده در متن سنگنوشتهای است که در حیاط مجموعه پیدا شده است.
[2]در آرامگاه سکوی بزرگی ایجاد شده که توسط دیوارچههای کوتاهی به سه بخش تقسیم میشده است. در بخش شمالی هفت اسکلت قرار داشته، بخش میانی که کوچکتر از دو بخش دیگر است، بدون اسکلت و بخش جنوبی دارای دو یا سه اسکلت بوده است. در پای سکو در جنوبیترین بخش آرامگاه، پهلوی در ورودی، ده اسکلت بهگونه بینظمی بر روی هم قرار داشتند. به این ترتیب درکل نزدیک به ۲۱ یا ۲۲ اسکلت در آرامگاه پیدا شده است. بخشهای گوناگون آرامگاه خود گواه این است که این آرامگاه برای تدفین افراد بسیاری ساخته شده و احتمالا یک آرامگاه شاهی نیست. وجود اسکلتهای بسیار بر روی سکو و انباشته کردن اسکلتهای قدیمی در گوشه آرامگاه نیز این مساله را تایید میکند. با توجه به اکتشافاتی که در جاهای گوناگون منطقه انجام شده است، درب ورودی آرامگاه پس از هر تدفین با سنگ یا آجر بسته و در هنگام تدفینهای بعدی دوباره باز میشده است. یافتههای هفت تپه، نیز نشاندهنده این مساله است.
[3] اشیای یافته شده در آرامگاه هفت تپه بسیار ساده بوده و این نشاندهنده این است که اسکلتها به افرادی عادی تعلق داشتهاند. تنها یک جام سفالی ته دکمهای در آرامگاه پیدا شده که بیگمان نمیتواند نشانگر اشیای یک آرامگاه شاهی باشد. همچنین اندازههای آرامگاه در مقایسه با آرامگاههای شاهی بسیار کوچک است.
برپایه گزارش حفاری، دیوارهای آجری هر دو آرامگاه توسط دیوار قطور خشتی احاطه شده بودند. بخش بزرگی از این دیوار خشتی در سوی شمالی آرامگاهها توسط بولدوزر در هنگام مسطحکردن محوطه برای جادهسازی ازبین رفته بود و پس حفاری روشن شد که تنها ارتفاع کمی از آن نزدیک به ۴۰ – ۶۰ سانتیمتر برجای مانده است.
ساختارهای محوطه باختری آرامگاهها: [4]
D-G XVII-XVIII مجموعهای از ساختمانهای کوچک در سوی خاوری آرامگاهها در ترانشههای یافتشده که دکتر «عزت الله نگهبان» از آنها به عنوان خانههای مسکونی مربوط به روزگار پارتی و ساسانی یاد می کند با توجه به یافتههای موجود، شرایط بناهای حفاری شده در بخش باختری آرامگاهها، نشانگر وجود لایههای گوناگونی هستند که به روزگارهای گوناگونی بازمیگردد. البته شناخت دقیقتر این مساله تنها از راه بررسی دوباره این محوطه امکانپذیر است.
ساختمانهای ۱ و ۲
در طول حفاریهای هفت تپه افزون بر کشف دو آرامگاه بزرگ، باز ماندههای دو صفه بسیار بزرگ خشتی دیده شدهاند که در نزدیکی آنها اتاقها و سالنهای گوناگونی قرار داشتهاند.
سوی دیوارهای دو ساختمان، مختلف بوده و اینگونه به نظر میرسد که این دو سازه در یک زمان ساخته نشدهاند. بررسی این محل و تشخیص چگونگی رابطه دیوارهای این دو بنا میتواند کمک باارزشی به شناخت آغاز و پایان این دو ساختمان و تاریخ نگاری نسبی آنها نماید.
ساختمان شماره یک مجموعه، دارای دیواری به پهنای ۱۰/۵ متر بین سالنهای شماره۴و۵ است. این دیوار سالن شماره ۵، کارگاه و حیاط روبروی آنها را از بقیه سالنهای بخش شمالی صفه جدا میکند. هیچگونه راه ارتباطی بین این دو بخش کشف نشده است. گمان میرود که این مجموعه از دو ساختمان جدای ازهم تشکیل شده باشد و دیوار بین سالنهای ۴ و۵ که پهنای آن بسیار زیاد است، در حقیقت دیواری باشد که دو ساختمان یادشده را از هم جدا میکرده است. این مساله هنگامی روشن میشود که بخش شمالی محوطه که هنوز کنده نشده، کاوش شود و نقشه کاملتری از چگونگی قرار گیری اتاقهای این ساختمان بهدست آید.