حمید دهقان – رصدخانه مراغه معتبرترین و بزرگترین رصدخانه و مرکز پژوهشی نجوم در جهان پیش از اختراع تلسکوپ بوده است که در سال ۶۵۷هجری قمری به دستور هلاکوخان مغول و با نظارت خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند ایرانی بنیاد نهاده‌شد. این رصدخانه در ۲ کیلومتری باختر شهر مراغه قرار دارد و ساخت آن ۱۵سال به درازا کشیده است. کتاب‌ها و وسایل نجومی آن پس از گشوده‌شدن بغداد به دستور هلاکوخان به اینجا منتقل شد.

با آغاز به کار رصدخانه مراغه، دانشمندان سراسر جهان به آموزش و پژوهش در این مرکز پرداختند. ابزار دقیق نجومی و کتابخانه معتبر آن با بیش از ۴۰۰ هزار جلد کتاب در اختیار دانشمندان قرار گرفت. این رصدخانه همچنین دارای اتاق‌هایی برای استادان و دانشجویان بوده است. پس آنجا در زمان گذشته دانشگاه معتبری بوده است. برج رصدخانه مراغه دارای قطری برابر ۲۲ متر، بلندایی نزدیک به ۲۵ متر و دیواری به ضخامت۸۰ سانتیمتر بوده است. زیج معروف ایلخانی از دستاوردهای دانشمندان این رصدخانه به شمار می‌آید. هنگامی که شهرت رصدخانه مراغه در کشورهای جهان پخش شد. ستاره‌شناسان و کارشناسانی از کشورهای چین و هند و شهرهای مهمی مانند استانبول و سمرقند به مراغه آمدند تا پس از آموزش علم ستاره‌شناسی و الگو برداری از رصدخانه مراغه در میهن خود رصدخانه‌هایی را بنیان نهند. رصدخانه مراغه تا سال ۷۰۳ هجری قمری کار می‌کرده که پس از مرگ هلاکوخان و گذشت زمان و رخدادهایی مانند زلزله این رصدخانه باشکوه ویران شد و متروک ماند. سنگ‌نبشته‌های سفالی طلایی رنگ که توسط خواجه نصیرالدین طوسی فراهم شده بود از میان رفت و مصالح موجود در آن به یغما رفت.

در سال ۱۳۵۱ خورشیدی با انجام عملیات حفاری باستان شناسی که با نظارت دو پژوهشگر به‌نام‌های دکتر سرافراز و دکتر ورجاوند در بلندای تپه‌ای و در منطقه‌ای که مردم آنجا را «رصد داغی » یا «کوه رصد» می‌نامیدند، بقایای این مجموعه ارزشمند از دل خاک بیرون آمد. عملیات کاوش از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۷۴ متوقف شد و در سال ۱۳۷۴ میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی با گذاشتن یک چادر فایبر گلاس بسیار بزرگ برای تبدیل این مکان به مرکز آموش نجوم و موزه‌ای با آثار به‌دست آمده از کاوش‌های تپه رصدخانه اقدام کرد.

سرچشمه: روزنامه همشهری شماره‌ی ۳۹۷۲