[1] «قیصریه زرتشتیان»، دارای سه راسته بازار، کاروانسرا، قیصریه، حمام، آب انبار و مسجد است. این مجموعه در بین سال های ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۴ هجری قمری (نزدیک به ۱۴۰ سال پیش) به وسیله شادروان «اسماعیل‌خان نوری اسفندیاری» نامور به «وکیل الملک» فرمانروای نیکوکار و سازنده‌ی کرمان در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در شهر جدید بم پس از بیرون آمدن مردم، از ارگ و ایجاد شهر جدید بم ساخته شد.
«قیصریه» به محوطه‌های باز میان بازارها که در آن یک یا چند گذرگاه دیگر هم دارد، گفته شده است؛ مانند «قیصریه ملامحمد صالح» یا «قیصریه ابراهیم خان» در کرمان. زنده یاد «وکیل الملک» پس از ساخت این مجموعه، بازارها و کاروانسرا را در اختیار زردشتیان بم گذاشت.
با توجه به ارتباط نزدیکی که، میان زرتشتیان ایران و پارسیان هند وجود داشت و نفوذ پارسیان هند در کمپانی هند شرقی، این مساله به اقتصاد منطقه کمک فراوان کرد و تا اندازه ای باعث رونق از دست رفته قدیم بم شد. از این‌رو، این مجموعه به «قیصریه زرتشتیان» نامور شد.
در صورتی که مسجد و حمام هنوز به نام «مسجد و حمام وکیل» نامیده می‌شوند. قیصریه زرتشتیان نزدیک به سال‌های ۱۳۳۰ پابرجا بود.
در آن روزگار پس از مهاجرت آرام آرام زرتشتیان به شهرهای بزرگ‌تر و یا خارج از کشور، رفته رفته متروکه شد. آب انبار پیش از انقلاب و بخش شمالی کاروانسرا پس از انقلاب به وسیله‌ی شهرداری بم ویران شده بودند و شهرداری وقت می‌خواست همه‌ی مجموعه را ویران کند، اما این مجموعه که پس از ارگ بم بزرگ‌ترین جاذبه شهر بم بود به‌وسیله سازمان میراث فرهنگی نگهداری و بازسازی شد.
شوربختانه، این مجموعه در زلزله اخیر مانند دیگر بناهای شهر بم به شدت آسیب دیده و همراه با مجموعه بازارهای قدیمی و دایر شهر بم که در غرب قیصریه قرار داشته به‌طور کامل ویران شده است.
یاری‌نامه:
طیاری، دکتر حسین – تاریخچه مجموعه و اقدامات مترتب بر حفظ و احیا قیصریه زرتشتیان در بم
