دستور داراب پور دستور پهالن پور هیربد فریدون از دستوران دانشمند و سرایندگان زرتشتی «نوساری» هند از بخش‌های گجرات است که در سال ۱۰۴۷خورشیدی در نوساری زاده شد.

در پهلوی، پازند، پارسی، هندی، سانسکریت، نجوم، اصطرلاب استاد بود. نسبتش به دستور نریوسنگ نامی می‌رسد که اوستا را به سانسکریت ترجمه نمود.

دستور داراب پیش پدرش، دستور پهالن، به آموزش مذهبی و پاسخ پرسش‌های ویژه و عام به آموختن دانش و ادب پرداخت. دستور پهالن در دانش، سرآمد همگان و از رمزهای دینی مزدیسنا و آیین‌های پیچیده آیینی به خوبی آگاه بود. همه‌ی موبدان در پیشگاه او علوم دینی فرامی‌گرفتند.

دستور داراب به سرپرستی چنین پدر و آموزگار مهربان پرورش یافت و جایگاه ارزشمندی پیدا کرد و به انجام خدمت‌های دینی کامروا شد. در شرح حال و ستایش استاد گوید:

کنون خواهم که چندین نظم سازم / دل و جان را از آن پر بزم سازم

به یمن همت استاد سامی / به قوم موبدان مشهور و نامی

که گان فضل و بحر علم باشد / دل نقاد و گنج علم باشد

ز دریای محیط فضل او خلق / بنوشیدند آب علم تا حلق

چه زند و فارسی چه پهلوی را / نجوم و هم رمل هم هندوی را

ز پازند و ز تفسیر اوستا / هم از احکام چرخ و هم معما

جز این علم دگر را اوستاد است / در این ایام داد علم داده است

بسی اعمال دین از وی روان شد / بسی راز نهفته زو عیان شد

همه عمرش گذشته در یزشگاه / یزش در روز و شب و ندید هر گاه

به هر شهری که بهدینان مقیم‌اند / از او راز وه دین باز جویند

بسا کس از ردان شاگر اویند / بسا موبد که از وی راز جویند

ولی‌النعمتم دستور پهالن / بود پور فریدون بهین تن

مرا هم باب و هم استاد باشد / به دیدارم همیشه شاد باشد

بسیاری از نوشته‌های خطی اوستا، پهلوی، کتاب‌های دینی مزدیسنا و … که در کتابخانه‌های هند و اروپا نگهداری می‌شود به خط او نوشته شده است. در یک نسخه به نام «دیوان قاموس» تبار خود را چنین می‌نویسد: «دستورزاده داراب پور دستور پهالن پور فریدون پور هومجی پور موبد پور شاعر پور بهرام پور رستم» به گفته‌ی دکتر «مدی»‌ وبه نقل از هیربد «مانکجی رستم جی اونوالا» یکی از گردآوران نامی نسخه‌های خطی، تقریبا سی نسخه خطی وندیداد به خط دستور داراب پهالن نوشته شده است.

دستور داراب در یکی از وندیدادهای خطی خود که در آتش بهرام نگهداری می‌شود، به ناجی در بمبیی بالای هر «پرگردی»(باب) یک بیت از نامش را می‌نویسد.

در پایان وندیداد نامبرده تاریخ و نام نویسنده به این ‌شکل آمده است:

ز شاه یزدگرد نیک اعمال / هزار و شصت و سه بگذشته بد سال

نخستین روز بد از ماه خورداد / که شد ختم این کتاب دین با داد

اگر جویند نام کاتب از من / بود داراب بن دستور پهلن

ز نوک خامه گر رفتست سهوم / بزرگان از کرم سازند عفوم

چو در دنیای فانی شد سرشتم / برای یادگاری این نبشتم

همچنین چون در تاریخ منظوم بالا زبان‌های پهلوی، خط پهلوی، پازند، به خط اوستایی و گجراتی نیز تاریخ و نام نویسنده دیده می‌شود و نشانگر آن است ‌که دستور داراب، پهلوی را نیکو می‌دانسته است.

نوشتارهای دستور داراب چنین است: خلاصه دین، فرضیات نامه، مناجات، معنی زند اوستا، ترجمه یسنای ۹ و ۱۰ به فارسی از روی ترجمه سانسکریت و پهلوی به خواهش «برزو چندا» بزرگ قصبه بهروچ در سال ۱۰۸۶ خورشیدی.

«خلاصه دین» دارای ۷۵۴ بیت و در شهر سورت در سال ۱۰۵۹ یزدگردی هنگام مسافرت موقتی دستور داراب به آن بندر نوشته شده، چنانکه گوید:

به یمن والد و فرمان دادار / رسانیدم به ختم این نغز گفتار

مه شهریور و در روز خورداد / سنه پنجاه و نه و الف کن یاد

ز شاه یزدگرد شهریاران / مهین و بهترین تاجداران

«فرضیات‌نامه و مناجات» دارای ۱۶۱۳ بیت و چنانکه نامش نشان می‌دهد شرح همه‌ی بایسته‌‌هایی است که یک زرتشتی هنگام زاده‌شدن تا درگذشت باید به‌جای آورد. همه‌ی آیین‌ها، عادت‌ها، سنت‌های مذهبی و باورهای زرتشتیان آن روزگار و حتا امروز نیز که در خانواده‌های محافظه‌کار که ساکن نقاط دورافتاده می‌باشند با دقت توضیح داده هرچند سروده‌هایش سست و سبک است ولی می‌نماید که گوینده‌ی آن در پارسی و پهلوی و پازند دستی به‌سزا داشته است. همچنین نوشته‌های آن از دید مذهبی و اخلاقی بسیار عالی است و بارها خلاصه‌ی دین و بخشی از فرضیات‌نامه و مناجات و خرده‌اوستا در یک کتاب تحریر و یا چاپ شده و این دلیلی است که مردم آن زمان و پس از آن نیز نوشته‌های دستور دانشمند را سپند(:مقدس) می‌شمرده‌اند.

نوشته‌های دستور داراب برگرفته از کتاب‌های پهلوی است و آن‌ها را به فارسی منظوم‌، ترجمه کرده چنانکه خود گوید:

به خط پهلوی یک نسخه‌یی بود / چه نسخه بلکه طرفه تحفه‌یی بود

در آن نسخه ز دین به حکایت / بسی افزون بد از دیگر روایت

در جای دیگر گوید:

همی در پهلوی دیدم تمامی / به نظم آورده‌ام آن پند سامی

هر آنچه دیده‌ام بنوشته‌ام راست / نیفزودم در آن و نی از آن کاست

تو ای داراب‌بن پالن فریدون / بگو از پهلوی کان هست اکنون

و نیز در جای دیگر می‌گوید که همه‌ی مندرجات کتابش شرح سنت‌های موجود است که در برگ‌هایی پراکنده بوده و او آن‌ها را در یک جای گرد آورده است:

هر آنچه دیده‌ام من در روایت / در این دفتر درآوردم حکایت

تمامی کیفیات فرض مردم / پراکنده که بد یکجا سپردم

بیاوردم در این دفتر تمامی / شده آسان به دانایان نامی

«فرضیات نامه» با این بیت‌ها آغاز شده و نوشته‌ی بالا را تایید می‌کند.

به نام پاک دادار هماوند / که جان و دل به نام اوست خرسند

رحیم و مهربان پانا و خاور / به موجودات هر یک اوست داور

همی‌خواهم که اندر راه این دین / کنم آغاز فرضیات بهدین

کنم جمع اندر این دفتر تمامی / که باشم نزد بهدینان گرامی

نصیحت‌ها که آدرباد دستور / نموده بود از روی هش و نور

ورا در پهلوی دیدم نبشته / همه کردم در این دفتر سرشته

که تا دستور و موبد پاک و بهدین / بخوانند و بدانند این ره دین

این نظم از اوست که در توحید و ستایش وخشور ایران سروده است:

سر نامه بر نام داور کنم / بدین نامه دادار یاور کنم

که او هست بر بندگان راهنمای / ازل تا ابد هست و باشد به جای

امیدم به دادار پروردگار / که پنهان بود پیش او آشکار

که توفیق بخشد جهان آفرین / نویسم مر این نسخه در راه دین

ستایش کنم بیمر و بیکران / به روح زراتشت اسپنتمان

که دین بهی شد از او آشکار / به امر خداوند پروردگار

همه کجی و کاستی شد نهان / با نام زرتشت پاکیزه جان

جهان شد سراسر چو خلد برین / به یمن زراتشت با آفرین

دکتر «جیوانجی جمشید جی مدی» دانشمند پارسی در سال۱۳۰۳خورشیدی(۱۹۲۴ میلادی) فرضیات‌نامه، خلاصه دین و دو مناجات دستور داراب را با ترجمه‌ی انگلیسی و یادداشت‌های لازمه به چاپ رسانیده است.

انجمن زرتشتیان هند در سال ۱۰۸۵ خورشیدی رتبه‌ی دستوری را به دلیل خدمت‌های دینی و اجتماعی به دستور داراب داد.

دستور داراب در روز دی‌به‌دین و بهمن‌ماه سال ۱۱۱۴ یا ۱۱۱۵ خورشیدی جهان را بدرود گفت. روانش شاد و یادش گرامی باد.

سرچشمه: شهمردان، رشید. تاریخ زرتشتیان فرزانگان زرتشتی، انتشارات فروهر، تهران، ۱۳۶۳٫ رویه‌های۴۸۱تا۴۸۵٫