[1] «اوستا» نام مجموعه کتاب‌های سپند(:مقدس) زرتشتیان است. نامه‌ی سپندینه‌ی اوستا به خط اوستایی که به آن خط «دین‌دبیره» هم می‌گویند نوشته شده است. زبان اوستایی در دانش زبان‌شناسی، دربرگیرنده‌ی دو گویش است که یکی دیرینه‌تر است، که آن‌را «گویش گاهانی» گویند که در گاتها، سرودهای اشوزرتشت به‌کار رفته است. گویشی که در دیگر بخش‌های اوستا به‌کار رفته «گویش نو» خوانده می‌شود. اوستای روزگار ساسانی، به ۲۱ نسک(نسک در واژه به معنای کتاب، بخش آمده است) بخش می‌شده است که بر پایه‌ی کتاب‌های هشتم و نهم دینکرد به گزارش زیر است:
۱-سوتْکَر نَسْک: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی پرهیزگاری و دینداری بوده است. از نوشته‌های با ارزش این نسک پیرامون «کرشاسب»، «کی‌خسرو» و «کی‌کاووس» بوده است. گمان می‌رود که رساله‌ی پهلوی «زند وهومن یسن» یا «بهمن یشت» برگرفته از فَرْگَرْدْ هفتم «سوتکر نسک» باشد.
۲-وَرْشْتْ مانْسَر: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی کارهای دینی و نیایش‌ها بوده است.
۳-بَغْ نَسْک: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی دین زرتشتی و آموزه‌های اشوزرتشت بوده است، که چکیده‌ی آن در «دینْکَرد» آمده است. سه فَرْگَرْدْ این نسک تاکنون مانده است که سه نماز «اَشِمْ وُهو»، «یَتااَهو وَئیرو» و «یَنگْهِ‌هاتامْ» را دربر می‌گیرد.
۴-دامدات نَسْک: دارای ۳۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی جهان پسین و رستاخیز بوده است. این نسک به «دوازده هاماسْتْ» نیز نامور است.
۵-ناتَرْ نَسْک: دارای ۳۵ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی ستاره‌شناسی بوده است.
۶-پاجَگ نَسْک: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی آیین‌ها و کارهای دینی بوده است.
۷-رُودُ داد آئیتیگ نَسْک: دارای ۱۳ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی کارهای سیاسی، نظامی و اجتماعی بوده است.
۸-بَریش نَسْک: دارای ۱۲ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی حقوق و قانون بوده است.
۹-کَشْسْرُب نَسْک: دارای ۱۵ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی کارهای دینی و نیایش‌ها بوده است.
۱۰-ویشتاسْپ ساسْت نَسْک: دارای۱۰ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی «ویشتاسب شاه»، پشتیبان اشوزرتشت و گسترش دین بهی بوده است.
۱۱-وَشْتَگ نَسْک: دارای ۶ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی رفتار و کردار دینی بوده است.
۱۲-چیترادات نَسْک: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و دو موضوع ارزشمند را دربر داشته است:
یکی؛ پزشکی، انواع و شیوه‌ها و مسایل وابسته به آن و دیگری مسایلی که از آغاز آفرینش تا زندگی اشوزرتشت را شامل می‌شده است. که موضوع دوم به نژادها، قبیله‌ها وآیین‌هایشان و زندگی‌نامه شاهان پیشدادی و کیانی می‌پرداخته است. و بی‌گمان این رساله بنیان «شاهنامه»ها و «سِیَرُالمُلوک»ها بوده است.
۱۳-سْپِنْد نَسْک: دارای ۶۰ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی اخلاق، شیوه‌های نیکوکاری و داستان کودکی اشوزرتشت بوده است.
۱۴- بَغان یَشْت نَسْک: دارای ۱۷ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی اهورامزدا، ایزدان و اَمِشاسْپَندان و شیوه‌های ستایش و نیایش آنان بوده است.
۱۵-نیکاتوم نَسْک: دارای ۵۴ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی راستی و چگونگی داد و به‌جای آوردن حقوق مردم(روش‌های محاکمه و دادرسی و گوناگونی کیفرها) و همچنین چگونگی اوزان و مقادیر بوده است.
۱۶-گَنباسَرْنی جَت نَسْک: دارای ۶۵ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی پیوند زناشویی، پایه‌ی ایمان و قانون‌های حقوقی و قضایی بوده است.
۱۷- هوسْپارَم نَسْک: دارای ۶۴ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی جهان پسین و همچنین دستورهایی درباره‌ی کشاورزان و حقوق آنان بوده است.
۱۸-سَکاتوم نَسْک: دارای ۵۲ فَرْگَرْدْ و موضوع‌های گوناگونی چون دادِ شاهان، رخدادهای رستاخیز، بایسته‌بودن مبارزه با بدی و گناه، چگونگی داوری، طبقه‌های داوران و قانون‌هایی درباره‌ی مالکیت را شامل می‌شده است.
۱۹-وَنْدیداد نَسْک: دارای ۲۲ فَرْگَرْدْ و تنها نسک اوستایی ساسانی است که متن اوستایی و تفسیر پهلوی آن برجای مانده است. جغرافیا، داستان جمشید، رخدادهای رستاخیز، آداب پاکی، آداب بَرِشْنوم و دخمه کردن مردگان، دستورهای دینی را شامل می‌شود.
۲۰-هاتُخْت نَسْک: دارای ۳۰ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی ایزدان و فرشتگان بوده است. بخشی از این نسک در «سروش یَشْتِ هادُخت» است که سه فَرْگَرْدْ می‌باشد.
۲۱-سْتوت یَشْت نَسْک: دارای ۳۳ فَرْگَرْدْ و درباره‌ی ستایش اهورامزدا و امشاسپندان بوده است. در اوستای کنونی این نسک به نام سْتوتْ یَسْن به معنای یسناهای ستایش نام دارد.
در روزگار ساسانیان هفت بخش ۱-۲-۳-۱۱-۱۳-۲۰-۲۱ را «گاسانیک» یا ادبیات مینوی(آن جهانی)، هفت بخش ۴-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰ را «هاتَک‌مانْسَریک» یا ادبیاتی میان نوع ادبیات مینوی و این‌جهانی(آن جهانی و این جهانی) و هفت بخش ۱۲-۱۴-۱۵-۱۶-۱۷-۱۸-۱۹ را «داتیک» یا ادبیاتِ این جهانی نامیده می‌شد.
افسوس که اکنون از آن مجموعه‌ی بزرگ جز اندکی برجای نمانده که آنچه برجامانده، پنج بخش است:
۱-یَسنا: که ۷۲ «سرود» یا «ها» یا «هات» است. یَسَنْ از ریشه‌ی «یَزْ» به معنی ستایش است. این واژه در فارسی دری «جشن» شده است.
هفده سرود از این ۷۲ «هات»، سرودهای جاودانه‌ی اشوزرتشت «گاتها» یا «گاهان» است، به شرح زیر:
الف) «هات»های۲۸تا۳۴ نامور به اَهنَوَد گات.
ب) «هات»های۴۳تا۴۶ نامور به اُشتَوَد گات.
پ) «هات»های۴۷تا۵۰ نامور به سِپَنتَمَد گات.
ث) «هات»۵۱ نامور به وُهوخَشَترگات.
ث) «هات»۵۳ نامور به وَهُشتواِشت گات.
۲-ویسْپَرَد: که ۲۴ سرود دارد و به معنای «همه ردان» است و در آن به آنچه که نیک و سودمند است، یاد شده است و به نگاهبانان آنان درود فرستاده شده است.
۳-یَشت‌ها: که از ۲۱ یشت تشکیل شده است. هر یشت درباره‌ی یکی از ایزدان و امشاسپندان است.
۴-وندیداد: که ۲۲ فَرْگَرْدْ دارد و همان نسک نوزدهم است.
۵-خرده اوستا: که اوستای کوچک هم معنی می‌دهد، خلاصه‌ای از یسنا و یشت‌های اوستای ساسانی است که برای نیایش‌ها و نمازهای روز، ماه، سال و جشن‌ها به وسیله‌ی «آدربادماراسپندان» موبدان موبد روزگاز شاپوردوم گردآوری و نوشته شده است.
یاری‌نامه:
۱- رضی، هاشم. دانشنامه‌ی ایران باستان. انتشارات سخن، تهران، ۱۳۸۱٫ رویه‌های۲۱۵۶تا۲۱۵۹
۲- زهراب، آونهیر. جستاری. انشارات راهگشا، شیراز، ۱۳۸۲٫ رویه‌های۱۱۴تا۱۲۱٫
۳- پورداود، ابراهیم. ویسپرد. انتشارات اساتیر، تهران، ۱۳۸۱٫ رویه‌های۱۷تا۲۵٫
۴- منوچهرپور، منوچهر. بدانیم و سربلند باشیم، انتشارات فروهر، تهران،۱۳۷۷، رویه‌های۵۵تا۵۹٫
