بیشتر بخش‌های این نوشتار برگرفته از نگاشته‌های «عبدالمجید ملک کلامی» ‌ادیب و خوش‌نویس سنندجی است. چون که او رهبر غارنوردان آن ناحیه بود که نزدیک ۱۲۷۶ خورشیدی(یک سده پیش) می‌زیست.

غار باستانی کرفتو در ۷۶ کیلومتری شمال خاوری شهر سقز است. این غار در میان غارهای ساخت دستِ انسان کم مانند است و دارای ۴ اشکوب(:طبقه) و دارای ۲۵ اتاق است که از سنگ تراشیده شده‌ است.

راهروی اصلی غار بیشتر از ۵۰۰ متر درازا دارد و دهانه‌های گوناگونی از آن جدا می‌شود ولی بیشترین بخش آن هنوز شناسایی و نقشه برداری نشده است.

بنابر نگاشته‌های «عبدالمجید ملک کلامی» ‌این راهروی ۵۰۰ متری که «سوق» یا «بازار» نامیده می‌شود از دخمه‌های چهارگوش و سه‌متری به‌نام «ساری و بابا» که در پایانه راهرو جای داشته، تشکیل شده است. او تابوتی یکپارچه از چوب سخت دیده بود که استخوان دو سر انسان به همراه دیگر استخوان‌ها که به آنها «ساری و بابا» می‌گویند، در آنجا قرار داشت. باور مردمان این ناحیه بر این بود هر کسی ابزار یا آلات از جنس چوب به‌همراه دارد در آنجا نگذارد، دچار خطر خواهد شد. پس جهانگردان عصا، چوگان، شانه و آلات چوبی بسیاری در آنجا باقی گذاشته‌اند.

سپس غارنوردان از دو تالار دیگر نیز گذشتند. نخستین تالار که بلندای تاقش به ۵ متر می‌رسد و پهنایش ۲۰ در ۳۰ گام و دارای بخار فراوانی بود، «حمام» نامیدند و دومین را که از آن یاد کرده بودیم، «بازار» می‌خواندند. در پرتو شمع، «ملک کلامی»‌ به ژرفای ناشناخته و تاریک چشم دوخته بود که از کناره شرقی حمام بسان یک پرتگاه بود. ولی نگارنده که پا برهنه کرده بود، یک یا دو قدمی ‌جلو رفت و جایی مانند دیوار فرو رفته که گل سیاه و سخت و لغزنده داشت. آنگاه با خنجر، چند پله به اندازه پا ساخت و سپس اندک اندک تا ۳۵ پله پایین رفت تا به جایی رسید که می‌توانست بدون ساختن پله هم به پایین برود. تاق و دیواره تالار از سنگ یک پارچه سپید و بی‌لکه درست شده بود. این تالار «پری کده» نام گرفت. بلندای سقف آن ۱۲ متر است و در کف و سقف آن گودی‌هایی به اندازه‌های گوناگون دیده می‌شود که در آن خفاش‌هایی بسیاری می‌زیستند. اندازه تالار «پری کده» ۱۵۰ تا ۱۰۰ گام است.

سپس از آن اتاق هم گذشته و به فضای گسترده‌ای که سقف دایره‌ای شکل دارد و آنجا را «دیولاخ» نامیده‌اند، وارد شده‌اند. اندازه‌ی «دیولاخ» ۱۰ در ۱۰ متر و بلندای سقف آن نیز ۱۰ متر است. در بخش باختری «دیولاخ» از سوراخ تنگی که به درازای ۳ متر است گذشته و به فضای دیگری که آنجا را «غولستان» نامیده‌اند، رسیدند. اندازه‌ی تالار «غولستان» ۴ در ۴ است و بلندای سقفش آن اندازه زیاد بود که با نور شمع نتوانستند آنرا ببینند. افزون‌بر خفاش در غار، دو جاندار دیگر یکی حیوانی شبیه به موش و دیگری هزارپا زندگی می‌کردند.

در یکی از اتاق‌های «غار کرفتو» نگاره‌ی «گودرز» پادشاه اشکانی و نیز نوشته‌ای آسیب‌دیده به خط یونانی دیده می‌شود که در آن از «هرکول» سخن رفته است. این نوشته به دلیل پشتیبانی و پناه‌دادن اشکانیان به یونانی‌ها و دل‌جویی از آنها در برابر رومیان بوده است. از داخل کرفتو و پیرامونش تندیس‌های و سفالینه‌های پیش از تاریخ به‌دست آمده است که می‌توان نتیجه‌ گرفت که مانند بسیاری از غارهای دیگر پناگاه‌های مردم بوده است.

بنابر نوشته «احمد شریفی‌فر»؛ این دژ در روزگار باستان ۶ اشکوبه بوده که اشکوب یکم و دوم آن در دامنه غار ساخته شده بود و جای زندگی مردم بوده است. چهار اشکوب دیگر که به شکل آپارتمان «کاشانه» می‌باشد. درون غار از سنگ کنده شده است. اشکوب‌های یکم و دوم به مرور زمان از میان رفته اما اشکوب‌های دیگر آن هنوز در داخل غار پاینده است و شاید این نخستین مجتمع آپارتمان جهان باشد که انسان آن را ساخته است.

سرچشمه:

-شگفتی‌های باستانی ایران– امید عطایی‌فرد – سال ۱۳۸۹