فرزانه دوبان دانشمندی بود، زرتشتی و دارای کمال و جایگاه روحانی. در روزگار مامون عباسی، در خدمت مرزبان کابل بود واز آینده خبر می‌داد. اوستا و پهلوی نیکو می‌دانست. بخشی از کتاب پهلوی «جاودان خرد» به کمک او به عربی برگردان شده است.

«شیخ ابوالفضل» وزیر «اکبر شاه گورگانی» در «آیین اکبری» درباره‌ی او چنین می‌نویسد:

«چون مامون بر خراسان چیره دست آمد، سران هرسو، ارمغانی به درگاه فرستادند. «مرزبان» کابل فروهیده مردی «دوبان» نام را به پیغام گذاری فرستاد و در نیاش‌نامه چنان برنگاشت که، «شگرف تحفه که گرامی‌تر از نشان ندهند روانه درگاه والا گردانیدم.»

خلیفه از این آگهی دستور خود «فضل» نام را، به پژوهش برگماشت، چنان پاسخ یافت که، همانا ستایش من خواسته. گفتند نام تو چیست و این پایه از کجاست. گفت خرد روشن، تدبیر درست، رهنمونی راست و چندین داستان، برخواند. همگان در شگفت ماندند.

در آن هنگام که خلیفه بسیج پیکار «محمد امین» برادر را در سر داشت و کَه و مَه او را از آن باز داشتی، راز با «دوبان» در میان نهادند و او روش رفتن به عراق وآراستن صفوف نبرد را، دلنشین دانست.

گزارش او گره گشای دلبستگی‌ها آمد. مامون نوازشی فرمود، فراوان زر ببخشش او، نامزد ساخت. او عرضه داشت (:پس داد)، آیین خدیو ما نیست که ایلچی چیزی بر سِتاند(:هدیه را باز پس دهد).

لیکن کتاب جاودان خرد را که زاده‌ی خرد دوربین هوشنگ است در مداین(:تیسفون) نشان دهند، چون آن دیار گشوده آید به‌دست آورده به من کرامتی فرمایی، او پذیرفت.

مداین را گرفتند. وانمود که فلان جانب شهر نزدیک به همان درخت بزرگ سنگی است، آن‌را بردارند و بکاوند. خانه‌ای پدید آید گوناگون صندوق و فراوان کالا در او. دست بدو نیالایند که هنگام بر گرفتن آن نرسیده. در فلان گنج خانه صندوق است این پیکر، بر داشته آورند که نامه والا در آنجاست. مردم کارآگاهان سیر چشم فرستاد. گفته بی کم و کاست پدید آمد. برخی از آن به کوشش «فضل» به تازی زبان آمد واز بس‌که منش دوبان گرامی ‌بود نگذاشت که برگردان به پایان رسد. »

آنچه که روشن است، یک سوم کتاب جاویدان خرد از پهلوی به عربی وآنگاه به فارسی برگردان شده است و مانده‌ی آن که شاید از اسرار بسیار ارزشمند زرتشتی بوده و فرزانه دوبان صلاح ندانسته به دست جُددینان بیفتد، اجازه نداد برگردان شود. ولی افسوس که اینک موجود نیست.

یاری‌نامه:

۱-شهمردان،رشید. تاریخ زرتشتیان فرزانگان زرتشتی. انتشارات فروهر:تهران۱۳۶۳٫ رویه‌های۱۳۸و۱۳۹