شناسایی نخستین نیایشگاه دوره ساسانی

گمانه‌زنی‌های مسیر قلعه کنگلو نشان می‌دهد که نیایشگاه‌های مهری معمولاً در داخل غارها یا فضاهایی که نسبت به سطح زمین پیرامون خود گودتر بودند، ساخته می‌شدند. در این فضاها روزنه‌ای به سوی آفتاب باز می‌شد. سازه کنگلو بنایی از جنس لاشه سنگ، گچ و ساروج با پلانی بیضی شکل و برج مانند است، که زیر بنایی نزدیک به ۵۰ متر مربع دارد. این بنا در سه طبقه ساخته شده که اکنون سقف‌های آن فرو ریخته است.

مانده‌ی این بنا نشان می‌دهد که تاق‌های رایج ساسانی در آن به کار رفته است. دو بازو و برج برای جلوگیری از رانش زمین، از دو سو به آن پیوند خورده است. در بررسی‌های مقدماتی این بنا، روزنه‌ای همراه با یک نورگیر کوچک در سوی غرب و در پای برج شناسایی شده است که خود دلیلی بر وجود اتاقی با کفی پایین تر از سطح زمین اطراف و در طبقه زیرین برج است.

می‌گویند زایش مهر از صخره است. بنابراین بنای کنگلو ار شمال به کوهی رفیع و صخره ای به نام «خورنرو» چشم‌انداز دارد. این کوه بیش از ۳۰۰۰ متر از سطح دریا بلندا دارد و بامدادان آفتاب بر سه تیغ آن می‌دمد. واژه «خورنرو» با کمی‌ تغییر در زبان پهلوی به معنای جوهر خورشید است. صلیب یا شکل علامت بعلاوه از نقش‌های اصلی ایرانی شناخته شده است که در ارتباط با نماد خورشید است و در آیین مهری از جایگاهی ویژه برخوردار است.

کشف گوری از روزگار ساسانی با اشیای گوناگونی چون انگشترهای سیمین با نگین‌هایی از جنس عقیق و نقش نوشته‌های روی آن می‌تواند دلیل دیگری بر این ادعا باشد که احتمالاً قلعه کنگلو نیایشگاهی از روزگار ساسانی است. زیرا روی نگین یکی از انگشترها نقشی شبیه به خورشید شش پر به دست آمده که می‌تواند نماد خورشید و یا نشانه‌ی گردونه و ارابه الهه ناهید، از مظاهر آیین مهری باشد. سرو هم یکی دیگر از نمادهای آیین مهری است که روی حلقه یکی دیگر از انگشترها با ظرافت بسیار چشمگیری کنده کاری شده است.

بز کوهی نشانه‌ی سودرسانی طبیعت یعنی خورشید است. نگین روی یکی از انگشترها با نقش بز کوهی تزیین شده است. در این میان می‌توان به انگشتری کتیبه‌دار نیز اشاره کرده که نوشته آن «فرخی» یا «فرحی» خوانده می‌شود. این واژه روی انگشتر به‌گونه‌ی، ترکیب به هم پیوسته واژه‌های پهلوی نوشته شده و ما می‌دانیم که که ترکیب واژه‌های پهلوی به این شیوه مربوط به سده چهارم میلادی است که این زمان اوج گسترش مهرپرستی در ایران و اروپا به‌شمار می‌آید.

امید است تا با پژوهش‌های بیشتر شواهد دیگری از نشانه‌ها و نمادهای مهری در بنای کنگلو کشف شود. در صورت اثبات کاربری بنای کنگلو، برای نخستین بار نیایشگاهی از دوره ساسانی در مازندران شناسایی شده که از اهمیت زیادی برخوردار است.