جشن بهمنگان(۲۶دی‌ماه) بر همه‌ی ایرانیان و

به ویژه بر مردان و پسران پاک و آزادمنش فرخنده باد.

میترا دهموبد: روز دوم ماه و یازدهم ماه سال به‌نام امشاسپند بهمن خوانده شده است. این امشاسپند که در اوستا وهومن «vohu-manah » آمده از ۲ بخش ترکیب یافته است.

نخست وُهُو(ونگهوVanghu)که صفت است به‌معنی خوب و نیک است. در فُرس هخامنشی «وَهو» Vahu و در سانسکریت «وَسو» Vasu خوانده می‌شود. در پهلوی «وه» Veh و در فارسی به شده است.

بخش دوم «مَنَه»Manah برابر است با واژه سانسکریت «منس» Manas که در پهلوی «منشن» Menishn و در فارسی «منش» شده است. «منه» از مصدر «من» Man در آمده که دراوستا و فرس هخامنشی به‌معنی اندیشیدن، شناختن، به یاد آوردن و دریافتن است و برابر است با to mean انگلیسی و Meinen آلمانی، در پهلوی «منتین» Mentain شده که در فارسی استفاده نمی‌شود.

بنابر آنچه گذشت وهومنه Vohu-manah که در پهلوی وهومن Vohu-man و در فارسی «بهمن» شده یعنی «بِه‌منش».

بهمن یکی از امشاسپندان یعنی یکی از مهین فروزگان مزدیسنی است که، چندین بار در اوستا به‌جای «وهومنه» Vohu-manah «وهیشت‌َمنه»Vahishta-manah آمده، یعنی بهترین منش.

«اکَ مَنه» Aka-manah که به‌معنی بداندیش است، دربرابر بهمن یا منش نیک است. «اَکَ» در فرهنگ اوستایی به معنی آسیب و گزند گرفته شده و به معنی بد و زشت است. در نوشته‌های پهلوی چون «دینکرد» و «بندهش» بهمن نخستین آفریده‌ی دادار است.

در اوستا «دوزخ»، «خانه‌ی دروغ» نامیده شده است. «بهشت» هم خانه‌ی منش‌نیک یا بهمن خوانده شده است. و نیکوکاران در سرای بهمن(بهشت) به پاداش می‌رسند.

بهمن در جهان مینوی نماینده‌ی منش‌نیک اهورامزداست و در جهان خاکی، نگهبانی چهارپایان سودمند به او سپرده شده است.

بنابراین یازدهمین ماه سال یعنی بهمن با دومین روز همین ماه(در گاهنمای رسمی کشور، این روز برابر است با ۲۶ دی‌ماه) یعنی روز بهمن برابر است با یکی از جشن‌های بسیار بزرگ ایران باستان، به‌نام جشن «بهمنگان» یا «بهمنجه» که سال‌ها پس از چیرگی تازیان مانند مهرگان و فروردینگان جشن گرفته می‌شد.

«عثمان مختاری» در سده‌ی ششم هجری گفته:

بهمنجه است خیز و می‌آرای چراغ ری                    تا برچینم گوهر شادی زگنج می

این یک دومه سپاه طرب را مدد کنیم                      تا بگذرد ز صحرای فوج سپاه دی

«ابوریحان بیرونی» در «التفهیم» درباره‌ی «بهمنجه» نوشته است: «بهمن روز است، از بهمن ماه و بدین روز بهمن سفید، شیر خالص پاک خورند و گویند که حفظ فزاید و مردم را فرمشتی ببرد و اما به خراسان مهمانی کنند و بردیگی که اندرو از هر دانه‌ی خوردنی کنند و گوشت هر حیوانی که حلال‌اند و آنچه اندر آن وقت بدان بقعت یافته شود از تره و نبات.»

«اسدی طوسی» در «لغت فرس» نوشته است: «بهمنجه‌، جشنی است که، دومین روز از بهمن ماه کنند و طعام‌ها‌ سازند و بهمن سرخ و زرد بر سر کاسه‌ها نهند و ماهی و تره و ماست آرند.»

«فرخی» گوید:

فرخش باد و خداوندش فرخنده کناد ‌                      عید فرخنده و بهمنجه و بهمن ماه

چنان‌که دیده می‌شود، گیاهی هم به نام امشاسپند بهمن خوانده می‌شود که در بهمن ماه یا زمستان باز می‌شود و در پزشکی این گیاه نامور است در تحفه‌ی حکیم مؤمن و بحرالجواهر: «بیخی سفید یا سرخ رنگ مانند زردک و خوشبو با اندک صلابت و کجی و خارناک تعریف شده است.»

همین گیاه است که در فرانسه Behen خوانده شده است و در گذشته ریشه‌ی آن را به‌ نام بهمن‌سرخ و بهمن‌سفید در داروخانه‌های اروپا به‌کار می‌بردند.

سرچشمه‌ها:

۱- مجموعه مقالات دکتر محمد معین، به کوشش دکتر مهدخت معین

۲- فرهنگ ایران باستان، استاد ابراهیم پور داود