زهرا حبیبی زاد: کاشی که به «کاشی زرین فام تخت سلیمان» نامور است، مربوط به۸۰۰ سال پیش است واکنون درموزه‌ی «رضاعباسی» نگهداری می‌شود. نقش آن یک سیمرغ درحال پرواز با بال‌های باز است ودرنوع خود بی‌نظیر است. «تخت‌سلیمان» محوطه‌ای بزرگ و باستانی دراستان آذربایجان غربی است که «آتشکده آذرگشسب»، یکی ازبزرگ‌ترین آتشکده‌های روزگار ساسانی، درآنجا قرار دارد.

ولی در روزگار ایلخانان مغول، یعنی در سده‌ی هفتم هجری قمری، «اباقاخان» که درمراغه فروانروایی می‌‏کرد، برای ساختن کاخ شکار و اقامتگاه تابستانی خود، به تخت سلیمان آمد و ازمصالح باقی‌مانده آتشکده بهره برد و همه‌ی کاخ خود را با کاشی‌های طلایی و گچبری‌های باشکوه آراسته کرد. این کاشی نیز یکی ازهمان کاشی‌های طلایی یا زرین‌فام کاخ «اباقاخان» است.

کاشی‌های زرین فام درتاریک‌ترین دوره‌ی تاریخ ایران، یعنی دوره مغول، توسط هنرمندان ایرانی به‌کارگرفته شد و از نظر نوع ساخت و کیفیت با کاشی‌های دوره پیش و پس ازخود فرق می‌کرد. همچنین، این نخستین کاشی ایرانی بود که نام هنرمند و تاریخ ساخت کاشی برروی آن حک می‌شد. نقش‌های بیشتر این کاشی‌ها تصویرهای شاهنامه فردوسی، سوارکاران و شاهزادگان نشسته برتخت است که به‌گونه‌ای برجسته کشیده شده است.

اما پرسش بنیادین این است که چرا چنین هنر بی‌نظیری دردوره‌ای به‌وجود آمده که تاریک‌ترین روزهای زندگی مردم ایران بوده است؟ شاید با کمی‌ اندیشه درباره‌ی کاشی و نقش‌ونگار آن، بتوانیم تا اندازه‌ای به این پرسش، پاسخ دهیم. همان‌گونه که می‌بینید، این کاشی به صورت هشت پراست. شکل کاشی هشت پر ازچرخیدن دو مربع به‌وجود آمده و از دیرباز، نشانه‌ی رمزی خورشید بوده است. همچنین، از دیرباز مردم بر این باور بودند که بهشت هشت در دارد که درهشتم آن، یعنی توبه، همیشه بازاست ؛ پس شکل کلی کاشی نشانه بهشت، خورشید، نور و رهایی از تاریکی و ظلم است.

اما نقش روی آن سیمرغ است. سیمرغ از به‌نام‌ترین شخصیت‌های شاهنامه است که باخود خوشبختی می‌آورد. او بربالای کوه البرز زندگی می‌کند وتنها با اندیشه وکمک اوست که رستم زاده می‌شود. درشاهنامه آمده است که هرکس پری از سیمرغ داشته باشد هیچکس نمی‌تواند به او آسیب برساند.

پس به همراه داشتن پری ازسیمرغ به معنای در امان بودن از ظلم و ستم است. در مجموع، طرح و نقش این کاشی اتفاقی یا از روی تفنن شکل نگرفته، بلکه نشان می‌دهد که ایرانیان دریکی از سخت‌ترین دوره‌های زندگی خود، به دنبال راه نجاتی بودند وخواسته‌ها و آرزوهای قلبی خود را در قالب شاهکارهای هنری نشان داده‌اند.