«تیرداد» برادر «بلاش یکم» (ولاش یکم) پادشاه اشکانی بود و طی رخدادی که در زیر می ‌آید به پادشاهی ارمنستان رسید. در روزگار او، چون با خواهرش «خسرودخت» برای شکار و گردش به آن منطقه می‌رفتند، در منطقه «گارنی» Garni ارمنستان بناهای زیادی ساخته شد. بخشی از این بناها هم اکنون در محدوده «قلعه گارنی» قرار گرفته است که جزو میراث فرهنگی کشور ارمنستان به شمار می‌روند.

 بلاش نخست

  بلاش نخست (اشک ۲۲) پسر وونن Vonones (اشک ۲۱) بود که در سال ۵۱ میلادی به پادشاهی رسید و تا سال ۷۷ میلادی فرمانروایی کرد. در زمان بلاش یکم بود که نخستین کارها برای رسمی ‌شدن دین زرتشتی در ایران انجام شد. بدین ترتیب که در پشت سکه‌های او نقش آتشگاه با یک روحانی دیده می‌شود و برای نخستین بار این سکه ‌ها با الفبای پهلوی اشکانی ضرب شدند.

در زمان همین پادشاه بود که متن اوستا نوشته شد. پادشاه پارت برای درهم شکستن مقاومت شهر سلوکیه (واقع در ترکیه امروزی) تصمیم گرفت که شهر بلاش آباد (ولاش آباد) Vologasia را بنا کند و این شهر بعدها مرکز جدیدی برای تجارت شد.

تیرداد اشکانی پادشاه ارمنستان

پس از جنگ‌های دراز بین ایران و روم بر سر ارمنستان، در زمان بلاش یکم توافقی به عمل آمد که برادر بلاش یعنی تیرداد، پادشاه ارمنستان شود ولی تاج پادشاهی را از دست امپراتور روم بگیرد.

روم، پس از شکست نظامی‌، برای حفظ آبرو این مصالحه را پذیرفت. بنابراین در سال ۶۶ میلادی پادشاه جدید ارمنستان به همراه خانواده خود و ۳۰۰۰ سوار از اشراف و نجیب زادگان به ایتالیا رفت. او در طی جشن‌های عمومی‌از سوی «نِرون» Neron تاج گذاری شد. از این پس بود که دودمان اشکانی در ارمنستان فرمانروایی کرد و صلح بین ایران و روم نزدیک نیم سده پایدار بود. چون منطقه ارمنستان نقش بسیار مهمی‌ در جنگ های بین ایران و روم داشت.

تاریخچه دژ گارنی Garni

دژ (قلعه) گارنی به احتمال زیاد جایگاه اصلی حکومت تیرداد در ارمنستان بوده است. این دژ بر روی یک سطح مثلثی شکل قرار گرفته است و به ‌وسیله دو دره تنگ عمیق در دو سو، محافظت می‌شود. بخش شمالی قلعه به‌ وسیله دیواری که از قطعه ‌های بزرگ سنگ بازالت ساخته شده است، احاطه می‌شود. در داخل قلعه خرابه ‌هایی از نیایشگاه میتراییسم، کاخ سلطنتی و یک کلیسا مانده است. سنگ نبشته‌ی یونانی در داخل دیوار قلعه نشان می‌دهد که این قلعه به‌دست تیرداد یکم در سال ۷۷ میلادی ساخته شده است. به نظر می‌رسد که طرح اصلی نیایشگاه از روی نیایشگاه ‌های یونانی-رومی ‌ساخته شده باشد. تزیینات و تندیس‌ های یونانی هم در نیایشگاه دیده می‌شود.

در سال ۱۶۷۹ میلادی نیایشگاه بر اثر زلزله‌ی وحشتناکی ویران شد. خرابی‌ ها برای نخستین ‌بار بین سال‌های ۱۹۱۱ تا ۱۹۰۹ میلادی بازسازی شد. در سال ۱۹۳۰ میلادی، توجه ویژه‌ای به بازسازی آنجا شد. «معبد گارنی» برای نزدیک به ۳۰۰ سال خراب بود تا اینکه بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۶۸ میلادی بازسازی شد. در آن منطقه شمار زیادی چارچوب در و پنجره، سنگ ‌نبشته یا گچ بری بالای دیوار پیدا شد که آنها بی‌ گمان مربوط به بناهای تاریخی گوناگونی هستند.

 مردم ارمنستان به اشتباه می‌اندیشند که نیایشگاه گارنی مربوط به زرتشتی‌ها است ولی به دلایل زیر این دیدگاه درست نیست:

۱- هیچ اثری از آتش، خاکستر و دودزدگی (سیاهی) دیوارها که نشانگر روشن شدن آتش در داخل معبد باشد پیدا نشده است.

۲ – فرم ساختمانی درپیوند با نیایشگاه‌های یونانی – رومی ‌است و در درون آن جایگاه قرار گرفتن مجسمه (بت) وجود دارد.

«حمام گارنی» یک نمونه از معماری‌های شهرنشینی روزگار باستان است. آنجا شامل پنج بخش است: سالن ورودی ، اتاق رختکن، دو حمام و یک بخش گرم‌ خانه یا کوره است. ارزش آنجا به ‌ویژه به شوند(:به دلیل) سنگ فرش موزاییک‌ های سالن ورودی است که تاثیر گرفته از نقش ‌های استوره‌ای یونان است.

پیرامون ناحیه گارنی یک مجموعه عالی از بناهای یادبود است که شامل کلیسا و «جنگل خسرو» است، که پس از معبد گارنی ساخته شدند. «جنگل خسرو» در سده‌ی چهارم میلادی (سال ۳۳۸ تا ۳۳۲ میلادی) به‌وسیله خسرو برای ایجاد یک جای مناسب برای شکار، گردش و مانور نظامی‌ ساخته شد.

یار‌ی‌ نامه:

۱- تارنمای گارنی

۲- بیات، عزیز الله، کلیات تاریخ و تمدن پیش از اسلام

۳- گیرشمن، رومن، ایران از آغاز تا اسلام، برگردان از: محمد معین