به فرخندگی فرارسیدن جشن آذرگان

شادی راستین، ریشه در عشق، دلشدگی و نور اهورایی دارد. شادی،‌ همان داده‌ی اهورایی است که «اهورامزدا»، این «دانای بزرگ هستی‌بخش» در آغاز، در نهاد انسان‌ها گذاشت. تا انسان‌ها در زندگانی از آن بهره برده و در راستای بالابردن آگاهی خود از آن بهره‌برند.

شادی راستین، خوشبختی خود را در خوشبختی دیگران دیدن است. شادی راستین، خوشبختی گروهی است. و این همان رازی است که نیاکان ما با بینش، به آن رسیده بودند.

یکی از بهانه‌های شادی‌افزا،‌ همانا برگزاری جشن‌ها است. جشن‌های ماهیانه که به خجستگی برابرشدن نام‌روز با نام ماه برگزار می‌شود. جشن آذرگان هم برابر شدن روز آذر(نهمین روز از ماه آذر گاهشمار زرتشتی) با ماه آذر است (در گاهشماری کنونی کشور، سوم آذر‌ماه می‌شود). آذری که در اوستا و فُرس هخامنشی به‌گونه‌ی «آتُر»(Atar) دیده می‌شود، در فارسی و پازند به «آتش» هم دگرگون شده است.

آذر یا آتش یکی از چهار آخشیج(:عنصر) ورجاوند و سپند است، که در نوشته‌های اوستایی به پنج‌گونه بخش‌بندی شده است: نخستین آتش، آذر برزی‌سونگ(Berezi Saveng) است که به پهلوی بلندسوت(سود) نوشته شده، به معنی آتشی است که بر روی زمین است و در اجاق‌های خانه(=آتش دادگاه) و آدریان‌ها(=آتش آدریان و آتش ورهرام) دیده می‌شود. درباره‌ی «آتش‌دادگاه» و در میان زرتشتیان و همچنین در بخش‌هایی از سرزمین اهورایی ایران جمله و مثلی دیده‌می‌شود که نشان از هوشمندی ایرانیان درباره‌ی ارزشمندی آتش و همچنین آرمان زندگی دارد: «اجاقتان همیشه سبز باشد» یا «اجاقتان همیشه روشن باشد»

دومین آتش، آذر وهوفریان(Vohu Faryan) است که همان است که در بدن جانوران و کالبد آدمی پنهان است و آتش درونی است. سومین آتش، آذر اروازشت(Orvazesht) یا آتشی است که در رستنی‌ها و گیاهان است. چهارمین آتش، آذر وازشت(Vazesht) یا آتشی است که به‌گونه‌ی آذرخش از دل ابرها بیرون می‌جهد.

پنجمین آتش، آذر سپی‌نشت(Spinesht) یا آتشی است که در گروسمان(:عرش اعلا) فروزان است. در این‌باره اشوزرتشت در سروده‌های اندیشه‌برانگیز خود و در یسنای۴۳-بند۹ این‌گونه می‌گوید:

«ای خدای دانا، هنگامی تو را افزاینده شناختم که منش نیک مرا فراگرفت و پرسید: که را می‌خواهی خدمت کنی؟ گفتم: ارمغان نماز خود را به فروغ تو پیشکش می‌کنم و تا تاب و توانیی دارم، دل به راستی خواهم بست.»

در «آتش نیاش» که بخشی از «خرده اوستا» و برگرفته از یسنای۶۲ است، این‌گونه‌ می‌خوانیم:

«نماز به تو ای آتش، ای آفریده‌ی نیک مزدا اهورا و ای بزرگ‌ترین ایزد “سزاوار ستایش” …»

«… افروخته باشی در این خانه، پیوسته افروخته باشی در این خانه تا دیر زمان، روشن باش در این خانه، سوزان باش در این خانه، درخشان باش در این خانه، فروزان باش در این خانه تا دیرزمان، تا رستاخیز توانا ونیک.

بده به من ای آذر اهورامزدا رامش آسوده، روزی آسوده، زندگی آسوده، رامش فراوان، روزی فراوان، زندگی فراوان، پارسایی کامل، شیرین زبانی، و روان آگاه و پس از آن خردی که بزرگ و پی‌گیر و همیشگی باشد …»

«بر من آشکار شو ای اهورا و ای آرمیتی(=نیروی عشق و فروتنی)، آرزوهای مرا برآورده کن ای سپنتامینو. ای مزدا به من ببخش توانایی به‌وسیله‌ی اشویی و برتری به‌وسیله‌ی اندیشه‌ی‌نیک. برای کمک به من، ای دوربیننده، به من ببخش داده‌ی بی‌مانند چیرگی بر خویش را که هست، ای‌ اهورا، بخشش اندیشه‌ی نیک تو، وجدان مرا با روح فروتنی، به‌وسیله‌ی اشویی آموزش ده…»

در این نیایش، افزون بر این‌که روشن بودن آتش‌ خانه، سرزندگی و پویایی خانواده، را نشان می‌دهد، روشن بودن و افروخته بودن آتش درونی انسان‌ها را هم می‌رساند، که همانا آگاهی روان است تا آرمان آفرینش به حقیقت بپیوندد و انسان در رستاخیز سرافراز باشد و امردادی شود.

در این نیایش به گونه‌ای زیبا، چگونه سرافرازشدن انسان را می‌کاود چراکه؛ در زندگی و درپی پارسایی کامل، شیرین زبانی، روان‌آگاه و خردمندی است که رامش فراوان، روزی آسوده و شادمانی راستین می‌آید.

آتش نماد و پرستش‌سوی زرتشتیان است، و آتشکده‌ها هم جایگاه گردهم‌آمدن ونیایش. در آتشکده‌ها با یکدیگر هم‌زبانی، هم‌دلی و هم‌دردی می‌کردند. یکدیگر را یاری می‌رساندند و به‌ یاری نیازمندان می‌شتافتند، چراکه خوشبختی، در خوشبختی گروهی است و خرسندی تکی در آن راهی ندارد. به آتش می‌نگریستند و می‌دیدند که چگونه این «آذر ورهرام» از هر گونه آلودگی، پاک است. چگونه این «آذر ورهرام» گرما و روشنایی می‌دهد و همیشه زبانه‌ی آن به‌سوی بالا است و زبانه‌ها هیچگاه به پایین و پستی رونمی‌آوردند و همیشه کشنده‌ی و ازبین‌برنده‌ی پلیدی‌ها و ناپاکی‌ها هستند.

آتش در گاتها و دیگر سرودهای زرتشتی، جنبه‌ی مینوی دارد و هنگامی که از آن سخن به‌میان می‌آید به «آتش درونی انسان‌ها»، « فروغ اندیشه» و «فروغ بی‌کران اهورایی» اشاره دارد:

«ای مزدا- ای اندیشمند بزرگی که از روز نخست افلاک را با نور خود روشن ساختی و با نیروی خرد خویش به این درستی و خوبی، نظم و هنجار دادی- ای کسی که هماره یکسانی، فروغ ایمان و نور پاک‌منشی را بر همه‌ی ما بتابان.»

(اهنودگات-یسنای۳۱، بند۷)

«کسی که پیرو راستی است، جایگاهش در هر دو جهان در سرای شادی و روشنی خواهد بود، ولی دروغ‌پرست و گمراه؛ زمانی دراز در سرای تاریکی با ناله و افسوس به‌سر خواهندبرد. این هر دو دسته پاداش و جزای خود را به دست خود و با کردار خویش فراهم می‌سازند.

(اهنودگات-یسنای۳۱، بند۲۰)

بشود که با نیایش و سپاسداری پاک و راستین اهورامزدا، جامعه‌ای شاد،‌ آباد و پر از آرامش و آسایش داشته باشیم. و ای اهورا؛ ما فروغ اندیشه‌ی نیک و پارسایی را که از وجود تو، پرتوافکن است، را خواستاریم.