دستور ایرج جی؛ در فرهنگ مزدیسنا دایره‌المعارف سیار بود
دستور ایرج‌جی، پور موبد سهراب‌جی، پور دستور کاوس‌جی، پور دستور سهراب‌جی مهرجی رانا دانشمند نامور و سراینده توانای زرتشتی است. در علوم دینی، اوستایی و پهلوی و هندی استاد بود و در سرایش سروده‌های پارسی دستی به‌سزا داشت.
در راه پیشرفت دین زرتشتی بسی رنج‌ها برد و بسیاری از کتاب‌های کمیاب دینی و یا آنچه که از شعائر ملی سخن می‌راند، را از روی نسخه خطی قدیم نسخه‌برداری و به کتابخانه‌های «ملافیروز» و «خورشیدجی کاما» واقع در بمبیی اهدا نمود.
کتابخانه شخصی خودش گنجینه‌ای از کتاب‌های خطی اوستا، پهلوی، فارسی و گجراتی بود که وارثانش آن را به کتابخانه «مهرجی رانا» واقع در نوساری هنگام گشایش اهدا کردند. مجموعه نامبرده افزون بر کتاب‌های چاپی شامل ۱۱۲ جلد کتاب خطی است.
دستور ایرج‌جی با وجود نوشتن بسیاری از رساله‌ها، کتاب‌های مذهبی و حماسه‌سرایی به فارسی و گجراتی، ۷۵ جلد کتاب خطی اوستا را نیز از روی کتاب‌های کهنه رونوشت کرده و همچنین در امور مذهبی، مراسم دینی و سخنرانی‌ها فعالیت داشته است.
دکتر جیوان‌جی جمشیدجی مدی در دیباچه فهرست کتابخانه ملافیروز در مورد دستور ایرج‌جی که کتابدار و دبیر پیشین کتابخانه بود چنین می‌نویسد: «در فرهنگ مزدیسنا دایره‌المعارف سیار بود. با استنساخ بسیاری از کتاب‌های کمیاب و نادر به خط خویش کتابخانه ملافیروز را گرانبها ساخت و کتابخانه مهرجی رانا در نوساری پُر است از کتاب‌هایی که وارثانش از کتابخانه شخصی او به آن اهدا کرده‌اند.»
نوشته‌های او از این قرار است:
«ماهیارنامه» منظومه‌ای است که در مورد موفقیت‌های مهرجی رانا در دربار اکبرشاه گورگانی پادشاه هند و میان زرتشتیان سخن می‌راند و نزدیک به دوهزار بیت است که در روز شهریور و ماه خرداد سال ۱۲۶۰ خورشیدی (۱۲۵۰یزدگردی) سروده شده است.
«بیان مراسم یزشنی» منظومه‌ای است به فارسی که در ۳۰ بیت سروده شده است.
«تاریخ بنای آتش ورهرام نوساری» که در ۹۲ بیت سروده شده است.
«مناجات» که در سال ۱۲۵۳ خورشیدی در ۱۲۷ بیت سروده شده است.
«فروغ آیین» کتابی است به فارسی در مورد اصول و آموزش‌های دین زرتشت که برای آموزش نونهالان نوشته شده است. مسئولان آموزشگاه دینی ملافیروز آن را برای مدرسه در سال ۱۲۴۲ خورشیدی چاپ کردند.
«ستایش‌نامه» منظومه‌ای است به فارسی که در سال ۱۲۴۸ خورشیدی سروده شده است.
«پندنامه ایرج» منظومه‌ای است اخلاقی دارای ۱۳۰۰ بیت که در پایان این کتاب در مورد نسب خویش و تاریخ پایان آن چنین می‌سراید:
بشد ختم این پندنامه درست بروز امرداد و ماه نخست
سنه یزدگردی دو صد بر هزار / فزون چهل و هم هشت را کن شمار
تو نام مصنف در این نظم خوان / مرا کمترین بنده ایراج بدان
منم پور دستور سهراب نام / که او کرده اندر گروثمان مقام
بُد او پور کاوس دستور مه / و هم رهنما بود در دین به
هم از نسل ماهیار رانا بُد او / که او بود دستور نامی نکو
به نوساری اندر وِرا بُد وطن / بُد او نامور سرور انجمن
ز نسلش منم بنده کمترین / بر روحش ز ما باد صد آفرین
«تفسیر فرگرد ۲۲ وندیداد»، منظومه‌ای است به فارسی نزدیک به ۶۰۰ بیت که در روز مانتره‌سپند و ماه آذر سال ۱۲۵۹ خورشیدی سرودنش را آغاز کرده است.
«پاسخ به شش پرسش مهربان‌جی مانکجی» که درباره انجام مراسم جَشَن و آفرینگان تیر و بهمن ماه است. این رساله گجراتی در سال ۱۲۵۰ خورشیدی نوشته شده است.
«ترجمه گاتها» از اصل ترجمه پهلوی که در روز تیر و ماه اسفند ۱۲۶۳ خورشیدی به پایان رسیده است.
«توضیح مسائل مشکل مذهبی و مراسم پیچیده دینی» که به گجراتی و در سال ۱۲۷۶ خورشیدی نوشته شده است.
افسوس که هیچکدام از نوشته‌های فارسی دستور ایرج‌جی به‌جز کتاب «فروغ آیین» به چاپ نرسیده است.
برگرفته از : شهمردان، رشید. تاریخ زرتشتیان، فرزانگان زرتشتی. تهران: انتشارات فروهر، ۱۳۶۳٫ رویه‌های۳۸۱-۳۸۳
بازدید نوشته: 4,480 بار
واپسین دیدگاه ها