سعید کریمی پارسیان: در این بخش گروهی دیگر از واژه‌ها را بررسی می‌کنیم:

اسپاش

واژه «اسپاش»، پارسی میانه یا همان زبان پهلوی است که به معنی «فضا» می‌باشد. این واژه در انگلیسی به «اسپیس» دگردیس شده است(فرهنگ پارسی به پهلوی نوشته دکتر بهرام فره‌وشی رویه ۳۸۴ و واژه‌های مصوب فرهنگستان پارسی رویه ۱۸۸).

شایسته یادآوری است که کتاب دکتر بهرام فره‌وشی یک سرچشمه‌ی دانشگاهی بسیار شناخته شده است که نگارنده هر کجا از واژه‌های پارسی میانه یا همان پهلوی بهره گرفته است بر پایه این کتاب ارزشمند است.

خورشید

اکنون به واژه «خورشید» در زبان پارسی و انگلیسی و ریشه هم‌بهر(:مشترک) آن می‌پردازیم. از ویژگی‌های زبان‌های آریایی شرقی دگردیسی واک «س» به «ه» و گاهی هم «ه» به «خ» است، مانند این واژه‌ها در زبان پارسی میانه «راس» و «آگاس» که در زبان پارسی دری به واژه‌های «راه» و «آگاه» دگردیس شده است و نیز مانند نام کشور «هند» که از نام رود «سند» گرفته شده است که امروزه هر دو گونه آن در پارسی دری کاربرد دارد. واژه‌ی سنسکریتی و اوستایی «سور» نخست به دیس(:شکل) «هور» دگردیس شده و سپس با رویکرد به قانون زبان‌شناسی آریایی به «خور» دگردیس شده است که با افزوده شدن واژه «شید» که به معنای درخشان است، به خورشید امروزین درآمده است.

یکی دیگر از دگرگونی‌های آوایی زبان آریایی دگردیسی واک «ر» به واک «ن» می‌باشد. که سندهای تاریخی بسیاری در این باره یافت شده است. بدین گونه است که واژه سنسکریتی و اوستایی «سور» نخست به گونه «سون» دگردیس شده و سپس به دیس «سان» در آمده است و در زبان انگلیسی امروزه روان است (برداشت از کتاب آریاییان و مردم کاشی و پارس‌ها و دیگر ایرانیان جلد ۳ انتشارات دانشنامه کاشان نوشته شادروان دکتر جهان شاه درخشانی رویه ۱۰۸- شایسته یادآوری است که کتاب ایشان نخست در آلمان و به زبان آلمانی چاپ شده است و یک سرچشمه‌ی تایید شده می‌باشد که از آن در دایره المعارف مصرشناسی نیز به عنوان یک سرچشمه‌ی ارزشمند و به‌نام یاد شده است.)

اکنون خواننده گرامی‌به آسانی هرچه بیشتر در خواهد یافت معنی روز یکشنبه «سان دی»=روز خورشید در زبان انگلیسی چیست؟ جالب است که بدانیم نام‌گذاری روز‌های هفته در زبان انگلیسی برگرفته از ایران باستان است و راز تعطیلی روز یکشنبه با نام «روز خورشید» در ایران باستان نهفته است. ریشه واژه‌«دی»=روز در زبان انگلیسی آشکارا ایرانی است. خوانندگان گرامی‌که می‌اندیشند به دانش زبان شناسی علاقه دارند می‌توانند پیش از گزارش‌های بنده خود ریشه این واژه را در واژ‌های پارسی دری ( پی + دا = پیدا) (فر + دا = فردا) و کارواژه (دی + دن = دیدن) بیابند.

مانگه

واژه «مانگه» در زبان اوستایی به معنی مهتاب و ماه می‌باشد. این واژه در زبان تالشی به همین گونه «مانگه» و در زبان پارسی باستان و پارسی میانه و پارسی دری به گونه «ماه» به‌کار می‌رفته و می‌رود و در زبان کردی نیز به گونه «مانگ» به‌کار می‌رود. واژه‌ی انگلیسی «مون» به معنی «ماه» از همین ریشه است. این واژه در زبان آلمانی به گونه «موند» ودر زبان روسی به گونه «مائی» و در زبان سنسکریت به گونه «ماس» به‌کار می‌رود. همچنین زمان سی روز گردشی ماه در زبان انگلیسی به گونه «مانث» و در زبان فرانسوی به گونه «مویس» و در زبان سوئدی به گونه «مان دد» به‌کار می‌رود. همچنین واژه «مان دی» در انگلیسی و واژه «مان دگ» در زبان سوئدی به معنی «روز دوشنبه = روز ماه» از همین ریشه است. (پیوند واژه‌های لری با دیگر زبان‌های آریایی نوشته ایرج محرر رویه‌ی۴۰، کتاب نامه پهلوانی استاد دکتر جنیدی رویه ۲۹ و نیز کتاب واژه‌های ایرانی در زبان سوئدی نوشته دکتر محمد حسین آذران رویه ۱۳۵)

ستاره

این واژه در اوستایی «ستر»، در پارسی میانه «سترک»، در پارسی دری «ستاره»، در کردی مهابادی به گونه «استره»، در سیستانی «آستاره»، در میمه اصفهان «استره»، در کهکیلویه و بویراحمد «اساره»، نیز در گویش خراسانی به‌گونه‌ی «ستره» است. این واژه در زبان انگلیسی به‌گونه‌ی «استار»، در زبان فرانسوی به گونه «استره» و در زبان ایتالیایی به گونه «استلا» گفته می‌شود. (پیوند واژه‌های لُری با دیگر زبان‌های آریایی نوشته ایرج محرر رویه ۷۳ کتاب واژه‌های ایرانی در زبان سوئدی دکتر محمد حسین آذران رویه ۱۸۳). یادآوری می‌شود که واژه‌ی «هیستوری»= تاریخ در زبان انگلیسی از همین ریشه است. زیرا در گذشته رخداد‌های جهان را بر پایه جایگیری ستارگان در آسمان می‌نگاشتند کم کم این واژه به معنی تاریخ در زبان انگلیسی جا افتاد و معنی مفهومی ‌به خود گرفت.

وات

واژه اوستایی، «وات» به معنی باد می‌باشد این واژه در زبان سنسکریت به گونه «ووت» و به معنی باد می‌باشد که در زبان پارسی میانه به گونه «وات» به‌کار می‌رفته است. این واژه در زبان «آسی»‌های روسیه به گونه «ود» و در خود زبان روسی به گونه «ویت» دگردیس شده است. همچنین این واژه در زبان فرانسوی به گونه «ونت» در زبان لاتین به گونه «ونتوس» و در زبان انگلیسی به گونه «وایند» به‌کار می‌روند که همگی ریشه در همان زبان اوستایی دارند. اکنون به آسانی درمی‌یابیم واژه «ویندوز»= پنجره یا جایگاه ورود باد به خانه، به چه معنی است و ریشه و پیوند آن با زبان‌های ایرانی چگونه است. (پیوند واژه‌های لری با دیگر زبان‌های آریایی رویه ۴۳ کتاب دانش کیهان و زمین در ایران ویچ دکتر مانوئل بربریان رویه ۳۵۷)

به گمان بسیار تاکنون نام استوره «ژوپیتر» را شنیده‌اید، («اسطوره» به گونه «استوره» نوشته می‌شود، چراکه این واژه «معرب» یا «عربی شده» واژه ستاره در زبان یونانی است) در آغاز گزارش‌ها دیدیم که واژه «ژئو» در زبان یونانی به معنی هستی است که ریشه در واژه «گئو» اوستایی دارد و این واژه در پارسی دری به واژه بسیار زیبای «گیتی» دگردیس شده است. واژه «پیتر» هم آشکارا به معنی «پدر» است. اکنون درمی‌یابیم واژه «ژوپیتر»= «ژئو»+ «پیتر» به معنی «پدر گیتی» است. این همان نام سیاره مشتری است که چون بزرگ ترین سیاره منظومه خورشیدی (:شمسی) است. این گونه نامگذاری شده است که اروپایی‌ها ریشه ایرانی آن را ترجمه لغوی کرده‌اند. (نقش ایرانیان در تاریخ و تمدن جهان نوشته دکتر رفیع و به نقل از پروفسور هنریک نیبرگ رویه ۴۴)

ادامه دارد…

جایگاه زبان پارسی در گروه زبان‌های آریایی(بخش نخست)

جایگاه زبان پارسی در گروه زبان‌های آریایی(بخش دوم)